Sztuka użytkowa to bardzo szeroki termin i z definicji nie polega na niczym innym jak na projektowaniu i wykonywaniu przedmiotów codziennego użytku. Mogą one być produkowane bezpośrednio przez artystę ręcznie bądź tylko zaprojektowane przez niego i wytwarzane następnie na skalę przemysłową. Proste? Nie do końca. Warto zaznaczyć, że takie przedmioty użytkowe, oprócz funkcjonalności, muszą mieć także wartość estetyczną. Właśnie to wyróżnia je spośród wszystkich innych przedmiotów. Muszą pobudzać zmysły, zaciekawić własną formą.
Spis treści
Converse – ikona designu; od pomysłu do realizacji
Jak na przykład Conversy, które jako pierwsze buty produkowane były na gumowej podeszwie. Za koncepcją popularnych dziś trampek stał Marquise Mills Converse, który rozpoczynając swoją działalność w branży wulkanizacyjnej nigdy pewnie nie przypuszczał, że stworzy buty, które kilkadziesiąt lat później staną się tak kultowe.
Pewnie myślicie o co chodzi z tą sztuka użytkową. Najpierw o sztuce a za chwilę o czymś tak przyziemnym i dosłownym jak buty. No tak, ale sztuka użytkowa (aplied arts), to nie sztuka piękna (fine arts). Jest jednak między nimi pewne powiązanie – dość odległe, ale jednak istnieje.
Wiadomo, że dziś nikt już nie pomyśli o trampkach Converse jako o dziele sztuki. Jednak na początku XX wieku buty te były czymś nowym i mocno wykraczały poza przyjęte schematy – dla wielu ludzi w owym czasie mogły być jedynie estetyczną ciekawostką bez żadnych walorów praktycznego zastosowania. Design – ponadczasowy projekt, to była rzecz, która je wyróżniała. Więc dlatego można mówić o nich w kontekście sztuki.
Przykłady sztuki użytkowej
Co zatem zaliczamy do sztuki użytkowej? Mogą to być:
wzornictwo przemysłowe (ang. industrial design)
czyli produkty tworzone na przemysłową skalę, np. szklane butelki coca-coli, aparaty fotograficzne Leica, gitary marki Fender czy włoskie skutery Vespa. Tworzenie na skalę przemysłową różni się od tradycyjnej sztuki rzemieślniczej tym, iż projekt poprzedza produkcję. Tutaj najpierw się projektuje a następnie produkt powiela. W tej drugiej opcji produkt określa się sam wraz z aktem powstawania. Formę określa sam twórca w momencie tworzenia. Wszelkie produkty uznawane dzisiaj za dziecko wzornictwa przemysłowego mają status ikony. Tak jak iPhone jest ikoną telefonów komórkowych. Wzornictwo przemysłowe to płynna mieszanka formy i funkcjonalności, która sprawia, że produkt staje się pożądany.
architektura
zaliczana także do dziedziny sztuk pięknych. Znalazła się tu jednak, gdyż ma także charakter niepodważalnie użytkowy. To właśnie architektura była pierwszą, szeroko uprawianą dziedziną sztuki użytkowej. Pierwszy przykład z brzegu to chociażby egipskie piramidy i wszystkie siedem cudów świata starożytnego, czy chociażby precyzyjne proporcje greckich świątyń i trwała inżynierska jakość rzymskich wiaduktów i mostów. Nadrzędnym celem architektów jest połączenie piękna i harmonii z matematyczną doskonałością, tak aby zaprojektować funkcjonalną, ale wywołującą także jakieś przeżycia estetyczne konstrukcję.
design przemysłu samochodowego
łączy się dużej mierze ze wzornictwem przemysłowym. Odnosi się do wszystkich pojazdów mechanicznych, także do jednośladów, samochodów ciężarowych, busów itp. Każdy potrafi wymienić kilka legendarnych modeli takich jak Jeep Cherokee, Ford Mustang, Dodge Charger czy Porsche 911.
moda
połączenie designu, tekstyliów i estetycznego wyczucia. Projektowanie ubrań, jak nic innego, zawsze zależne było od dominującej kultury i postaw społecznych. Zapewne wiele z Was pamięta słynne spodnie-dzwony – symbol kontrkultury z lat 70. bądź modę na szerokie garniturowe spodnie i tweedowe marynarki popularne w erze beatników w Stanach z lat. 50. Ale chyba najdobitniejszym przykładem sztuki użytkowej jako ubrań jest wzór. Może to być sposób tkania bądź jakiś charakterystyczny układ motywów bądź kolorów materiału. Warto tutaj nadmienić słynną kratkę od Burberry’ego, czerwień od Valentino czy słynny wzór od Louis Vuitton.
kaligrafia
już dzisiaj niemalże zapomniana dziedzina, jednak gdzieniegdzie wciąż kultywowana. Szczególnie na dalekim wschodzie. W średniowiecznej Europie rzemieślnicy parający się kaligrafią byli wysoko cenieni, a za ich pojedyncze dzieła można było kupić kilka wiosek. Większość z niewielkimi wyjątkami pisała po łacinie, a pierwsze dzieła kaligrafii pochodzą z Rzymu i datowane są na 600 r. p.n.e. W ramach ciekawostki nadmienię, iż dziedzina kaligrafii była w Polsce obowiązkowym przedmiotem nauczania początkowego do 1960 roku.
architektura wnętrz
sztuka najbardziej związana ze sztuką użytkową. Zwłaszcza dzisiaj. Dziedzina aranżacji wnętrz zdobywa coraz większą popularność wraz ze wzrostem świadomości ludzi, iż przestrzeń w której żyjemy – w szczególności ta przemyślana przestrzeń – mocno wpływa na nasz nastrój. Każdy lubi otaczać się pięknymi przedmiotami, a architektura wnętrz pomaga je okiełznać i zaaranżować dzięki nim spójną i harmonijną całość. Wyodrębnić można mnóstwo stylów w jakich komponuje się wnętrza. Współcześnie prym wiedzie mid-century modern, jakże często wykorzystywany do aranżacji przestrzeni przez muzea. Styl posiada proste linie i odznacza się wykorzystaniem naturalnych materiałów bez zbędnych zdobień.
projektowanie graficzne
tworzenie przekazów wizualnych najczęściej wykorzystuje się dzisiaj w reklamie. Każda solidna marka odznacza się jakimś charakterystycznym logo – Coco Chanel, Fedex, Pepsi, czy Apple. Ale projektowanie graficzne to także ilustrowanie książek, czy tworzenie animacji i efektów wizualnych w filmach.
kartografia
wydawać by się mogło, że kartografia, podobnie jak kaligrafia, to sztuka odchodząca powoli w zapomnienie. Nic bardziej mylnego. Zapotrzebowanie na tworzenie map jest nadal bardzo duże. Właściwie powiększa się wraz z rozwojem technologii. Współcześnie tworzy się wiele map 3D. Dziedzina ta, tak samo jak architektura, wymaga od rzemieślnika dużej wiedzy technicznej. Istotnymi etapami tworzenia jest planowanie i gromadzenie danych.
Różnice pomiędzy sztuką dekoracyjną a użytkową
Może zastanawiacie się dlaczego nie umieściłem tutaj przedmiotów codziennego użytku takich jak: ceramika, przedmioty związane z obróbką metali, meble, biżuteria, różne formy sztuki tekstylnej,, wyroby ze szkła, skóry itp. Ta długa lista przykładów związana jest ze sztuką dekoracyjną, czyli rzemiosłem artystycznym obejmującym wyposażenia wnętrz budynków. Sztuka dekoracyjna w przeciwieństwie do sztuki użytkowej nie łączy się bezpośrednio ze sztukami pięknymi (malarstwo, rzeźba, fotografia itp.).
Poniżej możecie zobaczyć diagram przedstawiający względność terminów, o których mówiłem w powyższym artykule. Sztuka użytkowa znajduje się w pewnej odległości od sztuki pięknej, ale przenika w nią bezpośrednio dzięki sztuce dekoracyjnej. W sztuce dekoracyjnej możemy znaleźć przykłady które będą zaliczać się zarówno do sztuki użytkowej jak i sztuki pięknej. Natomiast w tej ostatniej nie znajdziemy nic ze sztuki użytkowej i na odwrót. Mam nadzieje, że nie namieszałem:)
